Leidinggevend

‘You know, this is the second week in a row we’re having what’s called “a doorknob moment”. [...] That's when right at the end of the session, a patient says something important.’

Aldus Paul tegen Mia (‘In Treatment’, seizoen 2, afl. ‘Week 3: Mia’)

September 1997.
Ik was die zomer op dieet gegaan.
Dat had ik wel vaker gedaan, zonder veel succes of om het even wat voor resultaat. Maar dit keer was er op een gegeven moment iets veranderd. Het was vrij plotseling gekomen, een vrij abrupte draai in mijn hele ‘state of mind’, de manier waarop ik met het diëten omging. Een verschuiving van regie, van controle. Niet meer ikzelf, maar het dieet was de baas.
Eigenlijk in een tijdsbestek van amper een week was het van gewoon diëten een eetstoornis geworden.

Ik liep al bij een psychiater, zoals ik vanaf mijn dertiende af en aan bij therapeuten kwam.
Angsten, somberheid. Nooit eetproblemen.
Met de psychiater van dat moment had ik net weer de banden aangehaald, na een pauze van een aantal maanden.
Aan het einde van de sessie, toen we al waren opgestaan en ik op punt stond de kamer te verlaten, zei ik: ‘Oh ja. Ik geloof dat ik anorexia aan het ontwikkelen ben’.

‘Oh ja’.
‘Terzijde… klein detail’.

Het gezicht van de psychiater verstrakte, en op wat gerust een barse toon te noemen is zei hij: ‘En daar kom je nú mee?! We hebben het er volgende week over!’

Ik heb het daarna nog vaker geflikt, bij anderen dan deze arts.
Ik had er, tot vanavond, eigenlijk nooit bij stilgestaan dat ik niet de enige ben die het doet, dat het zelfs een naam heeft.
Doorknob-moment, dus.

Google-resultaten met die term suggereren dat het een kwestie is van ‘eigenlijk niet durven zeggen, een heel consult moed bij elkaar rapen en het er dan aan het eind eindelijk uit flappen’.

Ik vraag het me af.

Deels, misschien.
Maar: het is een mes dat aan twee kanten snijdt. Wellicht zelfs drie kanten – of twee maal twee.

Aan het eind van een consult heb je het geluk dat je het er ‘lekker toch niet meer’ over hoeft te hebben. Het is gezegd, niemand kan je verwijten dat je iets hebt verzwegen, maar het is al te laat om het nog te bespreken, en volgende week is vast het scherpe er wat vanaf.
Het is ook een soort test: als de ander er de volgende keer op terugkomt, dan beteken je iets. Hij of zij heeft het onthouden, heeft de ernst ervan in gezien, vond het belangrijk genoeg om nu op terug te komen.
Of, in het andere geval: misschien mag je nu nog even blijven. Als de therapeut in kwestie genegen is tot het laten uitlopen van een sessie, en jij hebt zelf moeite met weggaan, dan is dit dè manier om nog wat te rekken.

Nu pas, nu ik mijn eigen gedrag in gedramatiseerde vorm terugzie, realiseer ik me de andere kant, de kant van degene die op deze manier voor het blok wordt gezet.
Temeer daar ik de hele Mia – de patiënt – wel kan schieten, en mijn hart, al vanaf de allereerste aflevering van ‘In Treatment’, uitgaat naar Paul Weston, de therapeut.

Nu pas vraag ik me ook af: wat zou ik doen, als ik in de schoenen van de therapeut zou staan? Als iemand bij mij een bommetje bij het afscheid zou droppen? Sterker nog: daar een gewoonte van lijkt te maken.

Mijn eerste gedachte is: harde afspraken over maken. Ultimatums stellen, duidelijke gedragsregels formuleren.
Vriendelijk doch ferm: ‘Je mag alles zeggen, we kunnen alles bespreken, en jij mag ook aangeven wat we niet mogen bespreken. Maar vanaf het moment dat we het gesprek afronden komt er ook niets nieuws meer op tafel. Als je op het laatste moment toch nog iets bedenkt, of iets niet eerder hebt kunnen of durven zeggen, dan mag je het noemen. Maar we spreken nu vast bij voorbaat af dat ik daar dan niet meer op zal reageren, ook niet non-verbaal. Dat dat hoe dan ook tot de volgende keer zal moeten wachten’.

Mooie woorden.
Ja, in het ideale geval leg je in de eerste minuten je doelen en onderwerpen voor die sessie duidelijk uiteen; dan werk je daar voor een kwartier of halfuur aan, en dan rond je langzaam weer af. Voorlopige conclusies worden getrokken, de draden voor het vervolggesprek worden opgezet en zorgvuldig terzijde gelegd, tranen worden gedroogd en je gaat vol goede moed de rest van de week in.

Maar in praktijk is het niet zo simpel, niet zo zwart-wit.
Therapie is geen gecomponeerd stuk, geen mooi vormgegeven tekst met inleiding, middendeel, slot.
Therapie is dynamisch, een gesprek vormt zichzelf, al doende.

In werkelijkheid kom je halverwege een gedachte of een gevoel tegen waardoor je compleet de kluts kwijt raakt.
Je praat nog een kwartier door, maar haast mechanisch, je bent er zelf niet echt meer bij. Je gedachten zijn elders, bij die kwijtgeraakte kluts.
En ineens knapt er iets. Er dringt iets door. Er komt iets boven, je herinnert of realiseert je iets.

‘Het is tijd, we gaan afronden’.

Tsja. En probeer dan nog maar eens evenwichtig en stabiel en vol goede moed die week en de wereld in te gaan.

De therapeut is soms, meer dan wat ook, een regisseur, die een gesprek en gedachten(kronkels) enigszins in goede banen moet leiden.
Maar hoe regisseer je een stuk wat voor het grootste gedeelte onzichtbaar is, zich achter de schermen van andermans hoofd afspeelt, soms zelfs onzichtbaar voor die ander zelf?

Vertelt u eens, als u een therapeut was, hoe zou u dan omgaan met een dergelijk ‘deurkruk-moment’?